Opiniestuk: in service flats wonen mensen

Ann Claeys en Saloua Berdai Chaouni, onderzoeksters aan het Kenniscentrum 'Diverse Elderly Care' van EhB, klagen aan dat de stem van de allerzwaksten in onze samenleving tijdens de huidige coronacrisis wordt vergeten.

Naar aanleiding van het trieste overlijden van 5 vrienden in een serviceflatblok in Antwerpen, hoorden we de voorbije week verscheidene experts en beleidsmakers over wat er met serviceflats en woon-zorgcentra moest gebeuren.

De stem die we niet hoorden, was de stem van de oudere zelf. Omdat we deze stem vrijwel nooit horen. Omdat we hen zelden vragen naar zijn mening, zijn visie, zijn wens, zijn ervaring, zijn verhaal.

Door te praten over serviceflats en woonzorgcentra gaan we voorbij aan het feit dat hier individuele ménsen verblijven, met een hele levensgeschiedenis, met heel wat ervaring, misschien met een gevuld en boeiend leven achter de rug, misschien ook met grote gevoelens van eenzaamheid in het meer recente verleden. Daarbij waren de demarches en opflakkeringen van agisme, racisme, validisme zeer pijnlijk: ook in de huidige coronacrisis worden ouderen, mantelzorgers en personen met dementie, ongeacht hun afkomst, onvoldoende gezien als de ménsen die zij wel zijn, met de noden die zij wel hebben.

Wat doet het met een oudere om te beseffen dat je, nu meer dan voordien, een ethisch dilemma kan worden voor anderen (artsen, verpleegkundigen, familie,…)? Dat je best niet ziek wordt, want men ziet jou in ziekenhuizen nu liever niet komen, met of zonder vroegtijdige zorgplanning? Zou dit de dalende cijfers met andere aandoeningen op spoed verklaren?

Een andere belangrijke stem die we nu niet horen is die van de mantelzorgers. Wat doen de coronarichtlijnen met de thuisinwonende mantelzorgers? Hoe haalbaar is het om deze richtlijnen in de praktijk om te zetten? Hoe leg je als mantelzorger van een oudere met dementie uit dat je jezelf moet afzonderen omdat je vecht tegen het coronavirus, ondanks al je voorzorgsmaatregelen? Is de auto nemen naar een woonzorgcentrum in een andere stad om naar je vader of moeder met dementie vanop afstand te wuiven een ‘essentiële’ verplaatsing? Hoe ga je om met de onzekerheid dat dit mogelijk de laatste keer kan zijn dat je hem/haar hebt kunnen zien, ‘in het echt’, achter een raam weliswaar? Dit zijn reële vragen en bezorgdheden die we van mantelzorgers te horen krijgen en waar geen zwart/wit antwoord op te geven valt, toch niet één dat je als politieagent kan handhaven.

Ten slotte, en zeker niet in het minst, zijn er ook de zorg- en dienstverleners die wel moeten blijven werken om deze ouderen en mantelzorgers te ondersteunen. Ze doen dit vaak in grote onzekerheid en zonder toereikend beschermingsmateriaal om zichzelf en anderen te beschermen. Er zijn intussen vele gevallen bekend van ouderen die thuis blijven of ouderen in woon-zorgcentra, waar enkel de zorgverleners nog over de vloer komen en die toch besmet raken met het virus. Ook daar horen we vooral experts en beleidsmakers zeggen hoe het moet, ‘dat de poetshulp wel beneden kan poetsen terwijl de mensen boven zitten’, maar horen we niet de stem van de thuisverpleegkundige, de verzorgende in het woon-zorgcentrum, de poetshulp in de serviceflats of de buschauffeur die de ouderen naar de supermarkt brengt voor wat noodzakelijke levensmiddelen. Hoe gedreven zij zijn om voor de ouderen te blijven zorgen, maar ook hoe bezorgd zij zijn om na een lange werkdag thuis te komen, bang om hun kinderen of gezinsleden te besmetten. De bezorgdheid om deze ‘helden’ begint de laatste dagen (gelukkig) stilletjes aan door te sijpelen in het publiek debat.

In ons project Diverse Elderly Care, gefinancierd door het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, hebben we in de opleidingen Verpleegkunde en Sociaal Werk de afgelopen jaren ‘onzichtbare’ en ‘stemloze’ groepen aan het woord gelaten over wat hun ervaringen zijn. Het voordeel daarvan is dat we een idee krijgen van wat de noden van deze mensen zijn. Het biedt nuances en herinnert ons als ‘experten’ aan de blinde vlekken die ontstaan vanaf een zekere afstand.

In deze tijden is het begrijpelijk dat er gefocust wordt op dagelijkse cijfers en aantallen infecties, ziekenhuisopnames, overlijdens, over waar de prioriteiten te leggen, over de gezondheid van de economie enzovoort. De media heeft ook terecht aandacht voor de warme, behulpzame en creatieve initiatieven van mensen, die elkaar helpen en steunen. Het is goed en hartverwarmend dat dit in beeld wordt gebracht.

Maar volgens ons mogen we dit nooit doen zonder de stem van de mensen waarover het gaat in beschouwing te nemen en aan het woord te laten. Vooral de stem van de allerzwaksten in onze samenleving wordt al te makkelijk vergeten. ​ 

^{Perscontacten: Ann Claeys (ann.claeys@ehb.be) en Saloua Berdai Chaouni (saloua.berdai-chaouni@ehb.be)}